استان ایلام یکی از استان‌های کشور ایران است که در باختر این کشور و در ناحیه‌ای کوهستانی و نیمه گرم قرار گرفته‌است. مرکز این استان شهر ایلام است.۲ استان ایلام از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه‌است. این استان از استان‌های کمابیش جنگلی ایران است. پیش از دوره رضاشاه به این ناحیه لرستان پشتکوه می‌گفتند.۳ اما در شهریور ۱۳۱۴ ه. ش. در زمان پادشاهی رضاشاه به موجب تصویب‌نامهٔ هیئت وزیران و به منظور یادآوری عظمت و شکوه تمدن عیلام باستان، نام روستای حسین‌آباد، به ایلام تغییر یافت و این روستا به عنوان شهر و مرکز استانی به نام ایلام انتخاب شد. منطقه تمدن باستانی عیلام در استان‌های فارس و خوزستان امروزی تمرکز داشت اما ظاهراً تصمیم دوران رضاشاه برای نام‌گذاری استان ایلام به این موضوع برمی‌گردد که منطقه پشتکوه نیز در دوره‌هایی بخشی از ناحیه عیلام باستان بوده‌است.ایلام دومین استان ایران به لحاظ امنیت است دلیل نام‌گذاری در شهریور ۱۳۱۴ ه. ش. در زمان سلطنت رضا شاه به موجب تصویب‌نامهٔ هیئت وزیران و به منظور یادآوری عظمت و شکوه تمدن عیلام باستان، نام قصبه حسین‌آباد، به ایلام تغییر یافت. ایلام شکلی نادرست از واژه سامی عیلام به معنای جای بلند و منطقهٔ کوهستانی است.۵۶ که پرهیز از حرف «ع» عربی در این تغییر املا تأثیر داشته‌است. جغرافیا استان ایلام یکی از استان‌های نیمه مرطوب کوهستانی ایران می‌باشد که وسعت و عظمت ارتفاعات آن هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و هر کدام از این کوه‌ها، جاذبه‌ها و زیبایی‌های خاص طبیعی خود را به همراه دارد و منطقهٔ ایلام به غیر از نواحی جنوب غربی آن، مشتمل بر کوهستان‌های بسیار رفیع و در هم تنیده‌ای است که از چین خوردگی‌های متعدد و موازی تشکیل شده است. وسعت این کوهستان‌ها در شرق و شمال شرق ایلام چنان بزرگ است که مجالی به ایجاد دشت‌های میان کوهی نداده است. این رشته کوه‌ها عمومأ از شمال غربی به سوی جنوب شرقی امتداد یافته‌اند.۷ کوه‌ها سلسله ارتفاعات کبیرکوه ارتفاعات دینارکوه، اناران، سیاه کوه رشته کوه‌های کم ارتفاع مرزی غرب پشتکوه مشرف بر دشت‌های بین‌النهرین ارتفاعات مانشت کوه و رنو مسلط بر دشت ایوان۸ کبیرکوه یکی از ارتفاعات مهم پشتکوه با سیطره‌ای عظیم از سمت جنوب به جلگه خوزستان ختم می‌شود. بلندترین قلهٔ آن، «کان صیفی در منطقهٔ ورزرین» نام دارد که ۳۰۶۲ متر ارتفاع دارد قسمتی از دامنه‌های کوه مذکور دارای جنگل‌هایی است که غالب درختان آن را بلوط تشکیل می‌دهد. دامنه‌های شرقی کبیرکوه با شیب تند، و در دره‌های ژرف و پر آب به رود سیمره منتهی می‌شود و دامنه‌های غربی آن که مشرف به نواحی مرزی ایران و عراق را تشکیل می‌دهند؛ دارای منابع نفتی و ذخایر زیرزمینی فراوان می‌باشد.۹رشته کوه کبیر کوه در محل به نام «کور» یا «کور» معروف است. این رشته کوه یکی از بزرگترین و منظم‌ترین کوه‌های زاگرس غربی است. طول این رشته کوه در حدود ۱۶۰ کیلومتر و عرضی بین ۶ الی ۷ کیلومتر است. این کوهستان مانند دیواری عظیم در سراسر منطقهٔ پشتکوه در جهت شمال غرب- جنوب شرق امتداد یافته است.۱۰ از دیگر ارتفاعات استان «دینارکوه» بین آبدانان و دهلران واقع شده و به موازات کبیرکوه امتداد یافته است و بلندترین نقطهٔ آن ۲۶۰۰ کیلومتر از سطح دریا ارتفاع دارد.۱۱ کوه‌های دیگر استان ایلام در شمال و مشرق استان عبارتند از: رنو و شره زول بین ایوان و چوار، کوه بانکول بین ایوان و چرداول، قلهٔ مانشت بین ایلام، کارزان و ایوان، کوه‌های بایه، نسار بلالر (بالارِ)، تالوار (تل وال)، سرخ گیری (سیور گیری)، ساج گوربی (ساج اَو گِل بیو) در شهرستان ایوان، سیوان کوه بین شیروان و بدره، کوه لِنه و چرمین بین چرداول و شیروان و رشته کوه‌های زردلان و هلیلان و رشته کوه مرتفع قلاجه بین استان ایلام و کرمانشاه واقع شده است.۱۲ کوه‌های مغرب و جنوب غربی استان ایلام عبارتند از: کوه‌های کوِلگ، سیاه کوه، نخجیر کوه، کوه سرخ، انجیر کوه، تونه کوه، کوه‌های بولی، میمک، اناران بی وره، پشمین در ملکشاهی، خوشادل در ملکشاهی، بلوطستان (بَلستان)، کوه دنه و کاسه ماس.۱۳ بین مرز ایران و عراق در استان ایلام سلسله کوه‌های کم ارتفاع حمرین (همرین) واقع شده است که از بهرام آباد در مهران آغاز می‌شود و تا جلگه خوزستان ادامه دارد.۱۴ کوه قلاقیران واقع در مسیر ایلام به چوار در منطقهٔ جنگلی ششدار قرار دارد که یکی از قلل زیبا و دیدنی می‌باشد و چشم انداز آن خیره کننده است و شاعران محلی در اشعار خود از آن به عنوان کوهی نمادین یاد می‌کنند.۱۵ دشت‌های استان ایلام استان ایلام علاوه بر کوهستان‌های مذکور که محل چرای عشایر منطقهٔ استان ایلام و بعضی از استان‌های همجوار می‌باشد دارای دشت‌های وسیع و حاصلخیزی چون دشت عباس، دشت موسیان، دشت دهلران، دشت مهران (گرمسیر)، دشت هلیلان و دشت ایوان است که به شکل لوزی واقع شده و دارای خاک حاصلخیزی می‌باشد. دشت‌های چالاب، محسن آباد، امیرآباد، گُلان، صالح آباد، آسمان آباد و دره شهر از دیگر دشت‌های مهم این استان می‌باشند که علاوه بر رونق کشاورزی دارای تپه‌های باستانی بوده و آثار تاریخی زیاد و گورهای قدیمی در این منطقه فراوان یافت می‌شود که بیان گر وجود کانون‌ها و اجتماع جوامع بشری در این استان بوده است.۱۶ رودخانه‌های ایلام به علت کوهستانی بودن استان ایلام و ریزش‌های مناسب برف و باران، رودخانه‌های کوچک و بزرگی در این ناحیه جریان دارند که منبعی برای آبیاری زمین‌های زراعی و سدسازی و اب آشامیدنی استان می‌باشند. بیشتر آن‌ها از کبیرکوه سرچشمه می‌گیرند که دو دسته‌اند: ۱- رودخانه‌هایی که از رشته کوه کبیرکوه و دیگر ارتفاعات این استان سرچشمه می‌گیرند و به سوی خاک عراق در غرب استان در جریان هستند که علاوه بر آبیاری زمین‌های کشاورزان منطقه، وارد مرز عراق شده و اراضی مندلی (Mandali) و بدره و زرباطیه و عماره در عراق را آبیاری می‌سازند. مسدود کردن آب این رودخانه‌ها در دوران قاجاریه و پهلوی و جلوگیری از جاری شدن آن‌ها به خاک عثمانی و عراق امروزی، باعث تنش‌ها و زد وخوردهایی بین بومیان محلی با عثمانیان و عراقی‌ها شده بود که در نهایت موجب دخالت دولت‌های طرفین در ماجرا گردیده است.۱۷ مهم‌ترین رودهایی که از ارتفاعات ایلام سرچشمه می‌گیرند و به سوی خاک عراق جریان دارند عبارتند از رودخانه «گنگیر» (Gangir) که از محلی به نام سراب ایوان و از کوه‌های شره زول و مانشت سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن شعبات فرعی، دشت ایوان را آبیاری می‌سازد و با پیچ و خم‌های زیاد و زیبایی خاصی به طرف سومار جریان می‌یابد و آن گاه وارد خاک عراق شده و به شهر مندلی عراق وارد می‌شود.۱۸فریا استارک در کتاب خود از ماهی‌های درشت اندام این رودخانه یاد کرده است.۱۹ یکی دیگر از رودخانه‌های این حوزه رود «کنجان چم» است که از ارتفاعات کبیرکوه سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از امیرآباد و مهران، وارد خاک عراق می‌شود. رودخانه» چنگوله» از ارتفاعات کبیرکوه سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری اراضی مسیر خود، وارد خاک عراق شده و منطقهٔ «باع شاهی» عراق را در بر می‌گیرد. رودهای دیگر چون «دویریچ» و رودخانهٔ «میمه» و «چیغاب» و «گدارخوش» پس از مشروب ساختن اراضی کشاورزی در مسیر خود، وارد خاک عراق می‌شوند.۲۰ ۲- رودخانه‌های حوزه آبریز رودخانه کرخه که از ارتفاعات شرق و شمال شرق کبیرکوه سرچشمه گرفته و به سوی شمال و مشرق کبیرکوه در جریان هستند، و این رودخانه‌ها اکثرأ پس از طی مسافت کوتاهی وارد رودخانهٔ پر آب «سیمره» صیمره در شرق کبیرکوه و شرق استان ایلام می‌شوند. رودخانه‌هایی که از کبیرکوه و سایر کوه‌های شرق و شمال شرقی ایلام سرچشمه می‌گیرند و شعبات اصلی رودخانه سیمره در ایلام را تشکیل می‌دهند عبارتند از: رودهای «چزمان»، «چناره»، «شیروان و چرداول» آب «شیخ مکان»، «رود سیکان»، «آب زنگوان».۲۱ مهم‌ترین و پر اّب‌ترین رودخانهٔ ایلام، سیمره می‌باشد که اسم قدیم آن «اوکنو» یا «اوقنو» و نزد یونانیان «کواسپس» یا خئوپس بوده که سرچشمهٔ این رودخانه دامنه‌های غربی کوه الوند در استان همدان و منطقهٔ نهاوند است که با نام «گاماسپ» و پس از عبور از کنگاور، صحنه و بیستون به کرمانشاه می‌رسد ودر آن جا با دریافت شعبه «قره سو» در شمال شرقی ایلام وارد استان می‌شود و پس از عبور از شرق ایلام با نام «سیمره» با جهتی شمال شرقی، به جنوب غربی مرز استان ایلام و استان لرستان را تشکیل می‌دهد۲۲ و در منطقهٔ «پل دختر» با دریافت شعبه مهم «کشکان» وارد استان خوزستان می‌شود و از آن پس به «کرخه»» معروف می‌باشد.۲۳ به طور کلی ۱۳ رودخانه با ظرفیت ۱/۸ میلیارد متر مکعب آب در سال در حوزهٔ جرافیایی استان ایلام وجود دارد.۲۴ پوشش گیاهی ایلام ایام به واسطه قرار گرفتن در دامنه‌های غربی رشته کوه زاگرس از لحاظ پوشش گیاهی، تحت تأثیر آب و هوای منطقه و میزان ریزش‌های جوی قرار دارد و بدین سبب در مناطق کوهستانی و ارتفاعات شمال، شمال غربی، شمال شرقی و نواحی کبیر کوه دارای پوشش گیاهی مناسبی می‌باشد. این جنگل‌ها عمدتأ جزو جنگل‌های مناطق خشک و نیمه خشک رشته کوه زاگرس است. وسعت جنگل‌های ایلام حدود ۵۰۰ هزار هکتار برآورد می‌شود. این جنگل‌ها از گونه‌های مختلف شامل: درختان بلوط - که بیشترین پوشش گیاهی را در استان تشکیل می‌دهد -، بنه یا پسته کوهی، انجیر کوهی، گیلاس وحشی بِلالیوک، زالزالک و ... تشکیل شده است. جنگل‌ها و مراتع استان به دلیل جلوگیری از فرسایش، جذب رطوبت، تأمین نیازهای سوختی، ایجاد تعادل در طبیعت، ایجاد مکانی مناسب برای تعادل وحوش و نیز استفاده‌های دارویی، صنعتی و خوراکی و مسائل زیست محیطی استعداد فراوانی دارند.۲۵ Compass rose pale.svg کرمانشاه Compass rose pale.svg لرستان شمال عراق شرق ایلام غرب جنوب خوزستان پیشینه پیش از اسلام این سرزمین، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در ۶۴۰ سال پیش از میلاد به دست آشور بانی پال به تصرف شد. در کتیبه‌های بابلی، عیلام را «آلامتو" یا "آلام"خوانده‌اند؛ که به قولی به معنای کوهستان یا "کشور طلوع خورشید» است. بر طبق جدیدترین نظریه از دکتر والتر هینتس، استان ایلام کنونی یکی از مهم‌ترین بخش‌های امپراتوری ایلام بوده است. این منطقه به لحاظ موقعیت جغرافیایی و کوهستانی بودن بر سرزمین بین‌النهرین مسلط بوده است و فاتحان و مهاجمان سومری، اکدی و بابلی گاه از طریق مسیرهای پر پیچ و خم آن، وارد سرزمین ایلام باستان می‌شدند و از منطقه استان ایلام کنونی که در آن زمان به عنوان یکی از ایالت‌های ایلام به نام (ورهشی) یا (مرهشه) خوانده می‌شده است، با پیمودن دره‌ها و کوهستان‌های آن به سوی شمال جلگه‌های خوزستان و شوش پیشروی می‌کردند و شهرها و مناطق پر جمعیت ایلام را مورد هجوم و قتل وغارت قرار داده‌اند. ورهشی به احتمال قوی منطقهٔ کوهستانی پشتکوه - ایلام امروزی - و سرزمین اطراف کرخهٔ علیا - سیمره امروزی - در قسمت شمال غرب سوزیانا بوده است. بیشتر مورخان نیز بر این باورند که ورهشی یک ایالت و حکومت کاملاً مستقل از ایلام باستان بوده است که گاهی متحد حکومت‌های بین‌النهرین و گاه متحد ایلام می‌شده است و زمانی که حکام ایلامی قوی بوده‌اند، ورهشی را ضمیمه خاک خود می‌کرده‌اند.۲۶ مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارسها و مادها در غرب تقسیم شد. در دوره هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده‌است. از آن جا که ایلام، بین خوزستان، بین‌النهرین، لرستان و کرمانشاه واقع شده است، لذا در دورهٔ اشکانیان، جزو ماد بزرگ بوده که ارشک آن را تصرف نمود. بنابه اعتقاد بعضی از محققان، خرابه‌های شهر باستانی «سیروان» واقع در شهرستان سیروان در شمال استان ایلام، از آثار و شهرهای دوره اشکانی است.۲۷ در دورهٔ ساسانیان، استان ایلام جزء سرزمین «پهله» یا «پهلو»، یعنی استان بزرگی بود که بعدها اعراب آن را جبال نامیدند. پهله سرزمینی بود که شامل اصفهان، ری، همدان، کرمانشاهان، دینور، ماسبذان یا ماسبتان شمال و شمال غرب استان ایلام امروزی شامل ایلام، مهران، ملکشاهی، ایوان، سیروان و چرداول، مهرجانقذق مهرگان کده در قسمت‌های جنوب شرقی و شرق استان ایلام شامل دره شهر و صیمره و نواحی اطراف آن، نهاوند، کوفه، قم، قزوین، کومش، و آذربایجان بوده است.۲۸ در این تقسیم‌بندی غرب لرستان شامل دو بخش مهم، ماسبذان و مهرجانقذق بود. شمال آن الشتر بود که جزو ماه کوفه محسوب می‌شد. بخش میانی آن، نیز جزو شاپور خواست شاپور خوره= خرم‌آباد یعنی شهری که به قرمان شاپور اول ساسانی بنا شده بود. دو شهر مهم این منطقه «سیمره» و «سیروان» بودند.۲۹ بعد از تسخیر ایران به وسیله اعراب مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه بوده باشد. از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم خاندان حسنویه کرد بر لرستان و ایلام حکومت می‌کردند و از سال۵۷۰ تا ۱۰۰۶ اتابکان لر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده‌اند. تا آن که با کشته شدن شاهوردی خان واپسین حکمران اتابکان لر به دست شاه عباس یکم در آن سال حکومت بر این ناحیه و از سوی شاه عباس به حسین خان، نخستین والی از والیان پشتکوه داده شد. غلامرضا خان ابوقاره، آخرین والی این دودمان نیز در سال ۱۳۰۷ واز سوی رضا شاه به صورت تقریباً مسالمت آمیزی از حکومت برکنار شد. از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید.۳۰ پس از اسلام پس از تسلط اعراب مسلمان بر ایران، ایلام و لرستان و شهرهای دیگری را به نام ایالت «جبال» نامیدند و چون حاکم این منطقه یعنی ماسبذان و مهرجانقذق، به حاکم کوفه مالیات و خراج می‌دادند؛ از این‌رو این منطقه را ماه کوفه می‌نامیدند.۳۱ بعد از پنج قرن از حکومت اعراب بر ایران، برای سهولت اداره آن ناحیه، منطقه مزبور به دو منطقه بختیاری و لرستان تقسیم گشت، که برای بازشناختن آن‌ها از یکدیگر، قسمت بختیاری امروز را لر بزرگ و لرستان امروزی را که منطقهٔ ایلام (ماسبذان و مهرجان قذق) نیز جزو آن محسوب می‌شد، لر کوچک می‌گفتند.۳۲ در حدود سه قرن حکومت محلی منطقه در دست اتابکان بود. پس از سقوط اتابکان حکومت محلی منطقه به دست والیان افتاد، که بر تمام منطقه لرستان، از جمله ایلام، حکومت می‌کردند. در ابتدا مقر حکومت والیان در قلعهٔ «فلک الافلاک» خرم‌آباد امروزی بود، اما در دوره قاجاریه به جهت تضعیف قدرت والیان و با توجه به اختلاف‌هایی که در امور مرزی، ایران و عثمانی بوجود آمده بود، حکومت ایلام از لرستان جدا و مقر والی، از قلعهٔ «فلک الافلاک» خرم‌آباد به «پشتکوه» که به ایلام اطلاق می‌شد، انتقال یافت و چون ایلام (پشتکوه) به خط مرزی ایران و عثمانی نزدیک تر بود، از تجاوز دولت عثمانی و تحریکات آنان جلوگیری به عمل می‌آوردند. پشتکوه را به دو قسمت تقسیم کرده‌اند که عبارت بوده از پشتکوه لرستان که از اسلام‌آباد تا دهلران را در بر می‌گرفت، پشتکوه خوزستان که از دهلران تا شوش را در بر می‌گرفت و بخشی از خاک خوزستان بود. در این منطقه دهات و خانه بسیاری نبود و بیشتر اهالی چادرنشین بودند. کردها که بیشتر طوایف آن را تشکیل می‌دادند در شمال و لرها در جنوب زندگی می‌کردند.۳۳ در دورهٔ قاجاریه، به واسطه اهمیت لرستان این ولایت به دو منطقهٔ پشتکوه۳۴ (استان ایلام امروزی) و پیشکوه (لرستان کنونی) با مرکزیت خرم‌آباد تقسیم گردید و چون ایلام در دامنه‌های غربی رشته کوه زاگرس و پشت لرستان امروزی (خرم‌آباد) قرار گرفته‌است و قسمتی از خاک ایلام در کوه‌های کبیر کوه واقع شده‌است، لذا آن را پشتکوه نامیدند و پشتکوه همان ماسبذان (و مهر جانقذق) است.۳۵ از این زمان حکومت از لرستان جدا اداره می‌شد و والیان ایلام مستقیماً از حکومت مرکزی ایران اطاعت می‌کردند. پس از انتقال مرکز حکومت والی به ایلام، به واسطهٔ پراکندگی مردم در دو ناحیهٔ «ده بالا» و «ده پایین» با همین عنوان از آن نام می‌بردند. پس از مرگ «حسن خان» والی، و به قدرت رسیدن «حسین قلی خان» مدت‌ها، شهر ایلام امروزی به این علت که مقر تابستانی والی بود به «حسین‌آباد» پشتکوه معروف شد و از آن، به نام «حسین‌آباد» یاد شده‌است و تا مدت‌ها ایلام یکی از شهرستان‌های استان پنجم کشور (کرمانشاهان) بود.۳۶ا ایلام در دوران جنگ ایران و عراق آسیب فراوانی دید؛ به طوریکه ۳۴٬۷۷۲ واحد مسکونی در سطح استان به کلی ویران شد.۳۷ تاریخ لرستان نوشتار اصلی: تاریخ لرستان لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر۳۸ واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. با این توضیح می‌توان حدود لرستان را از دشت‌های غرب خانقین و مندلی در عراق تا دشت ارژن در استان فارس در ایران و از شمال از استان همدان، تا سواحل خلیج فارس به صورت حدودی تعیین کرد.۳۹ گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.۳۸ این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.۳۸ امروزه لرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده است.۴۰ لرستان لر کوچک لر بزرگ لرستان فیلی پیشکوه پشتکوه بختیاری کوه کیلویه شولستان استان لرستان استان ایلام چهارمحال و بختیاری کهگیلویه و بویراحمد شهرستان ممسنی مردم جمعیت بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان ایلام در سال ۱۳۸۵ برابر با ۵۴۵۷۸۷ نفر بوده‌است که از این میان ۲۷۸۵۶۶ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این استان ۱۱۱۵۵۹ خانوار دارد. جمعیت شهرنشین این استان ۳۳۱۲۳۱ نفر است.۱ گروههای قومی نوشتار‌های اصلی: مردم کرد، مردم لر و مردم لک طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان ایلام به قرار زیر بود: ۸۶ کرد (۸۸٫۳٪ مرد، ۸۴٫۲٪ زن)، ۱۰٫۷ لر (۱۰٪ مرد، ۱۲٫۳٪ زن)، ۱٫۷ سایر و ۱٫۷ بدون‌جواب بودند.۴۱ ایل‌های کرد استان ایلام:۴۲ ایل ملکشاهی ایل کرد ایل ریزه وند ایل خزل ایل بدره ایل عالی بیگی ایل ایوان ایل بالاوند زردلان ایل بولی ایل کلهر ایل ده بالایی ایل میشخاص ایل ارکوازی ایل علی شروان بدره طایفه ماسپی طایفه ملخطاوی طایفه مموس طایفه دوستعلی وند کرد طایفه گَرِکی کرد طایفه مورتی طایفه باباهای حاجی بختیار طایفه گُمار طایفه آهنگر قطب الدین طایفه صیفی طایفه پیرانی طایفه سوره میری طوایف لُر استان ایلام :۴۳ دهستان هندمینی، چشمه داوی، رشنو، لک، زرگوش، بابای پیرمحمد آبدانان، دیناروند، جایروند، پنج ستون، سیمینوند، ناصرعالی، جودکی، کاییدخورده، قیاسوند، جایروند، پادروند، پیرانی، کولیوند. ایل کاید خورده در شهرستان دهلران و بخش مورموری شهرستان آبدانان ایل شوهان یا شوهو در مهران، ایلام ایل میر در دره شهر سیلیورزی در آبدانان و ایلام ایل دیناروند در دینارکوه و دال پری حسنوند و ایل بیرانوند که از استان لرستان به دره شهر مهاجرت کرده‌اند. سگوند در دشت عباس و آبدانان و دهلران حیدروند در آبدانان بازگیر در گیچه سه سه در دره شهر طایفه پیر پای (پیرحیاتی) در ایلام طایفه رشنو یا رشنوادی در ایلام تیلاوی در ایلام و پلنگ آباد کولیوند در وزیر آباد و قلا تسمه قیاسوند در دره شهر چگنی در شیروان ایل جودکی در ایلام و آبدانان - مستقر شهر آبدانان، دهلران، مورمورموری، وچکبود، پشت قلعه طایفه نایب به همراه والیان پشتکوه به استان ایلام مهاجرت کرده‌اند. طایفه بُن ریزی که از هفت لنگ بختیاری به سراب گاماسب خرم‌آباد و سپس به استان ایلام مهاجرت کرده‌اند. طایفه غیاثوند طایفه ملا حسنوند طایفه هیوری طایفه مموس مزیه از ایل کمالوند طایفه زویار (زهیار) طایفه زینی وند طایفه گل گلی طوایف عرب استان ایلام :۴۴ طایفه سادات ساکن دشت عباس اعراب ربوط و خرسان اعراب چنانه قبیله بوحمید اعراب بنی لام در دهلران زبان نوشتار‌های اصلی: زبان کردی، زبان لری و زبان لکی زبان رایج ساکنین استان ایلام کردی است که طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستانهای استان با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات بدان تکلم می‌کنند.۴۵ لهجهٔ کردی رایج در استان ایلام کردی ایلامی می‌باشد و دومین لهجهٔ رایج استان را لری و لکی تشکیل می‌دهند و در حوزه جنوبی و شرقی ساکنند. عربها نیز در شهرستانهای جنوبی ساکنند. زبانهای کردی، لری و عربی در استان ایلام رایج است. کسانی که به زبان کردی سخن می‌گویند در شهرستان های ایوان (کردی کلهری)، شیروان و چرداول، ایلام، ملکشاهی، مهران و بخشی در آبدانان و دهلران زندگی می‌کنند. کسانی که در استان ایلام با زبان لری صحبت می‌کنند در شهرستان های دهلران، آبدانان و دره شهر سکونت دارند. در شهرستان دهلران و بخصوص در بخش موسیان، عده‌ای به زبان عربی صحبت می‌کنند که گروه اقلیت زبانی استان را تشکیل می‌دهند.۴۶ کردی ایلامی که گاه آن را کردی فیلی نیز نامیده‌اند، در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است. واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده‌اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است (سارایی)۴۷ علیرضا اسدی در کتاب خود چنین می‌آورد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) با واژگان کردی ایلامی به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم ریشه‌اند. این هم آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».۴۸ گویش کردی ایلامی دارای لهجه‌های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از: ملکشاهی:در شهرستان‌های ملکشاهی، ایلام و مهران ایوان: کلهر خزلی:در بخشهای از شهرستانها سیروان وچرداول --خزروند:محل سکونت از چها راه ایلام کارزان به پایین تا آخرین روستا یعنی سفید خانی... --مرشدوند:۳ روستای (سراب کارزان-قنات آباد -چشمه پهن) ریزوندی: واقع در دهستان ریزوند از موشکان تا زیرتنگ بیجنوند... آبدانانی:در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر ایلامی:در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول بدره‌ای:در شهرستان بدره مشاهیر پهلوان موسی خمیس گرزدین‌وند غلامرضا خان فیلی حاج فرامرز اسدی سید محسن اعرجی صیدرضا احمدی شاه محمد یاری خان منصور و شاکه عبدالرحمن حیدری ایلامی غلامرضا ارکوازی رضا قلی محجوبی -بنای قلعه والی حسینقلی خان ابوقداره محمد رحیم خان کرد میرنوروز دهلران جلیل فیلی علی اصغر عباسی آرام آثار تاریخی کاخ فلاحتی قلعه والی ایلام نقش‌برجسته گل گل ملکشاهی آتشکده سیاهگل سنگ‌نوشته تخت خان طاق شیرین و فرهاد کاخ فلاحتی مسجد حاج فرامرز اسدی در شهر ارکواز ملکشاهی شهر تاریخی ماداکتو آتشکده و تنگه بهرام چوبین دژ جولیان قلعه کلم تنگه شمشه مسجد والی در شهر ایلام شهر تاریخی سیروان تقسیمات کشوری ایوانایلامچرداولسیروانملکشاهیمهراندره شهربدرهآبداناندهلران استان ایلام دارای ده شهرستان به این شرح است: آبدانان، ایلام، ایوان، بدره، دره شهر، دهلران، چرداول، ملکشاهی و مهران و سیروان از سال ۱۳۰۹ ه. ش در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاهان گردید. درسال ۱۳۴۳ ه. ش محدوده کنونی استان ایلام به عنوان فرمانداری کل شامل شهرستانهای ایلام، بدره، دهلران ومهران بخشی از استان کرمانشاه به تصویب هیئت وزیران رسید. طی این مصوبه، بخش‌هایی از لرستان و خوزستان به ایلام ملحق شدند. این ملحقات شامل دره‌شهر دهلران آبدانان از لرستان و موسیان از خوزستان می‌شد. در سال ۱۳۴۹ ه. ش مرکز فرمانداری بدره به دره شهر انتقال یافت. در فروردین ۱۳۵۲ ه. ش پس از تصویب هیئت وزیران فرمانداری کل ایلام و پشتکوه شامل فرمانداری‌های ایلام، بدره، مهران و دهلران به استان ایلام استان تبدیل شد.۴۹ در سالهای بعد به ترتیب فرمانداری‌های شیروان وچرداول، آبدانان، ایوان، ملکشاهی و سیروان در پیکره سرزمینی استان ایلام ایجاد گردیدند. در سال ۱۳۶۵ ه. ش نام فرمانداری بدره به فرمانداری دره شهر تغییر نام داد. نقاط شهری استان ایلام عبارت‌اند از: آبدانان، آسمان‌آباد، ارکواز، ایلام، ایوان، بدره، پهله، توحید، چوار، دره‌شهر، دهلران، زرنه، سرابله، صالح آباد، لومار، مورموری، موسیان، مهران و میمه. مهر و ماژین و شباب بلاوه تره در مهر ماه سال ۱۳۹۱ ه. ش شیروان و چرداول، در، تقسیمات کشوری در ایران به دو شهرستان، شیروان وچرداول، به مرکزیت سرابله، و سیروان به مرکزیت لومار، تقسیم شد و همچنین در تیر ماه سال ۱۳۹۲ با مصوبه هیئت محترم دولت شیروان چرداول رسماً، بنام چرداول تغییر نام یافت وبخش بدره از شهرستان دره شهر جدا گردید و به شهرستان بدره ارتقاء یافت. اقتصاد ایلام ایلام نفت‌خیز و چهار درصد نفت کشور را داراست و دارای گاز بسیاری نیز هست به طوری که پانزده درصد منابع گازی کل کشور در این استان قرار دارد و پالایشگاه گاز هم دارد، اما با این وجود شمار بیکاران در ایلام زیاد است و این استان محروم‌ترین استان کشور می‌باشد. پتروشیمی ایلام با گذشت ۱۲ سال هنوز به فاز بهره‌برداری نرسیده است، با توجه به اینکه استان ایلام دارای ۱۵درصد از منابع گاز کشور است این استان طی ۵ سال اخیر از نعمت گاز شهری برخوردار شده است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی هفت شهرک صنعتی در استان ایلام فعال بود که بیش از ۴۵۰ واحد تولیدی و صنعتی مختلف در این شهرک‌ها فعال و دایر است. اما این آمار متأسفانه تا امروز رو به افول نهاده است.۵۰ واحد پتروشیمی تازه‌ای هم در استان ایلام در دست ساخت است. کارخانهٔ سیمان ایلام هم باکیفیت‌ترین سیمان ایران را تولید می‌کند و بزرگراهی که تهران را به کرمانشاه می‌پیوندد و بزرگ‌راه کربلا نام گرفته بعد از استان کرمانشاه از طریق شهر حمیل استان کرمانشاه و شهرستان شیروان چرداول استان ایلام به شهر ایلام و از طریق مهران به کشور عراق وصل می‌شود. این استان ۱۵ درصد منابع گاز ایران را دارد و روزانه ۱۵۴ هزار بشکه نفت خام از چاه‌های نفتی دهلران و جنوب آبدانان استخراج و با لوله به پالایشگاه‌ها در جنوب ایران منتقل می‌شود.۵۱ در سال ۱۳۸۷ خورشیدی تعداد ۵۵ هزار کارگر در این استان در سه هزار واحد تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی مشغول فعالیت بودند.۵۲ بر اساس آمار اعلام شده در همین سال نرخ بیکاری در استان ایلام ۱۲درصد بود، ولی اکنون بیش از ۳۰ درصد می‌باشد۵۳ مراتع استان ایلام یک میلیون و ۱۶۴ هزار هکتار است که نیمی از مراتع استان از نظر پوشش گیاهی فقیر و نیم دیگر متوسط و غنی هستند.۵۴ موقعیت اقتصادی و اجتماعی در استان ایلام بیشتر فعالیت های اقتصادی بر روی دامداری و کشاورزی متمرکز شده‌است و زمینه‌های مساعدی نیز جهت پرورش زنبور عسل وجود دارد. بخش صنعت در این استان سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخشهای کشاورزی و خدمات به خود اختصاص داده‌است. البته باتوجه به گشایش مرز مشترک با عراق در شهرستان مهران افق‌های روشنی برای توسعه تجارت و توریسم بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر وجود دارد، با گسترش پایانه مرزی مهران و توسعه آن عبور و مرور ماشین‌های سنگین در داخل شهر زیاد شده اما با تلاش شبانه روزی و بی وقفه مسئولان استان پروژه کمربندی ایلام بعد از نیم دهه افتتاح شد. از نظر منابع معدنی نیز عمدتاً شامل کانی‌های غیر فلزی است. این استان از نظر ذخایر نفت و گاز غنی است. گردشگری منطقه بولی در استان ایلام از نقاط دیدنی استان ایلام می‌توان به دریاچه‌های دوقلوی بسیار زیبای آبدانان، قلعه تاریخی پشت قلعه آبدانان (دوره ساسانیان)، انبارهای هزاردر آبدانان (دوره ساسانیان)، آتشکده سیاهگل (دوره ساسانیان) و طاق شیرین و فرهاد در ایوانغرب، تنگ رازیانه، میان تنگ (مانشت)، شهر باستانی ماداکتو در درّه‌شهر، آتشکده چهار تاقی دره‌شهر، دره ارغوان در شمال شهر ایلام، دریاچه سد ایلام (چم گردلان)، و چشمه‌های آب گرم دهلران ، منطقه توریستی سرابکلان، آتشکده موشکان، قلعه سام و امام زاده پیر حسین و طاق رستم واقع در روستای زیبای زنجیره علیا، تنگه شمشه هلسم، شهر تاریخی گم گم در شیروان چرداول اشاره نمود. آبشارها نوشتار اصلی: آبشارهای استان ایلام دراستان ایلام تعداد محدودی آبشار وجود دارد که هر کدام فضای طبیعی دلنشینی را ایجاد کرده‌اند؛ که با وجود محدودیت و سختی دسترسی به آنها جاذب جمعیت هستند. امکانات روستایی استان ایلام استان ایلام در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ۷۵۳ روستا داشت که از این تعداد ۵۶۲ روستا دارای جمعیت و سکنه هستند. از مجموع این روستاها ۴۷۰ آبادی دارای تأسیسات آب سالم آشامیدنی بهداشتی هستند که زیر پوشش آب و فاضلاب روستایی قرار دارند و ۹۲ روستا که زیر ۲۰ خانوار هستند شبکه آبرسانی ندارند.۵۱ راه‌های روستایی استان ایلام در آن سال ۱۰ هزار و ۷۰ کیلومتر جاده آسفالته بود که در حدود ۷۶ درصد راه‌های روستایی این استان آسفالت و زیرسازی شده‌است.۵۳ در سال ۱۳۷۸، در ۲۰۱ روستا دهیار مشغول به کار بود. نرخ باسوادی نیز در مناطق روستایی استان ایلام در آن سال ۹/۸۱ درصد بود.