مهندسی برق (به انگلیسی: Electrical engineering) زیرمجموعهای از مهندسی است که به مطالعه و کاربردهای مرتبط با الکتریسیته، الکترومغناطیس و الکترونیک میپردازد. میتوان مهندسی برق را به دو قسمت عمده تقسیم کرد: بررسی و طراحی سیستمهای انتقال و تبدیل انرژی الکتریکی ؛ و یا بررسی و طراحی سیستمهای الکترونیکی برای پردازش و انتقال اطلاعات، نظیر رایانهها، سامانههای مخابراتی، مدارهای مجتمع، رادارها و نظایر آن. به بیان دیگر، مهندسان برق از الکتریسیته یا برای انتقال انرژی و یا برای پردازش اطلاعات استفاده میکنند
فراگیرتر شدن استفاده از انرژی الکتریکی و افزایش نیاز به انتقال و نیز پردازش سریعتر اطلاعات، مهندسی برق را به یکی از مهمترین و پرتقاضاترین زمینههای مهندسی و صنعت تبدیل کرده است.
الکتریسیته یکی از موضوعات جذاب علمی از اوایل قرن هفدهم بوده است. یکی از اولین مهندسین برق احتمالاً ویلیام گیلبرت بوده است که اولین وسیلۀ اندازه گیری الکتریسیته یا الکتروسکوپ را طراحی کرد و آن را ورسوریوم(versorium)نامید. همچنین او اولین کسی بود که به طور واضح مغناطیس و الکتریسیتۀ ساکن را تمیز داد.
تا پیش از حدود دهۀ ۱۸۸۰، مباحث مربوط به الکتریسیته و کاربردهای آن، زیرمجموعهای از فیزیک تلقی میشد. این رشته اولین بار در نیمۀ دوم قرن نوزده میلادی ،بعد از تجاری سازی تلگراف ، تلفن و توزیع برق و استفاده های آن به عنوان یک شغلِ شناخته شده مطرح شد. از حدود سال ۱۸۸۵ برخی دانشگاهها و موسسات فناوری مانند دانشگاه کرنل و یا موسسۀ فناوری ماساچوست، رشتۀ کارشناسی مهندسی برق را ایجاد نمودند. دانشگاه فنی دارمشتات اولین دانشگاهی بود که در سال ۱۸۸۲ دانشکدۀ مهندسی برق را ایجاد کرد و پس از آن دانشگاه کرنل و دیگر دانشگاهها این رشته را ارائه نمودند.
رشته مهندسی برق در مقطع کارشناسی دارای ۵ گرایش زیر است. در برخی دانشگاهها ٬ گرایش دانشجو پس از گذراندن ۳ تا ۵ ترم مشخص میشود.
مهندسی قدرت
مهندسی الکترونیک
مهندسی مخابرات
مهندسی کنترل
مهندسی پزشکی (بیوالکتریک ـ در برخی دانشگاهها)
در دانشگاه های صنعتی شریف٬ تهران و صنعتی امیرکبیر گرایش سیستمهای دیجیتال (که در تقسیمبندی پنجگانه ٬ زیرمجموعهای از گرایش الکترونیک محسوب میشود) به ۵ گرایش فوق اضافه شدهاست در دانشگاه صنعت آب و برق٬ علاوهبر گرایش قدرت٬ گرایش شبکههای انتقال و توزیع ایجادشدهاست که ترکیبی از گرایش قدرت و مباحث مربوط به شبکه سراسری برق و مدیریت توزیع و مصرف میباشد.
بهطور کلی، مباحث اصلی مهندسی برق (عمدتاً در دورۀ کارشناسی ) موارد زیر هستند:
معادلات دیفرانسیل، جبر خطی و تحلیل فوریه
پردازش سیگنال (پیوسته و گسستهزمان)
مدارها و سیستمهای الکترونیکی آنالوگ
مدارها و سیستمهای الکترونیکی دیجیتال، ریزپردازندهها
الکترومغناطیس، امواج الکترومغناطیسی و آنتنها
ماشینهای الکتریکی (موتورها، ژنراتورها و ترانسفورمرها)
سیستمهای انتقال انرژی الکتریکی
سیستمهای مخابراتی و انتقال اطلاعات (آنالوگ و دیجیتال)
سیستمهای کنترل و رباتیک
مدار های الکتریکی ۱و۲ ، سیگنال ها و سیستم ها ، الکترونیک ۱و۲ ،مدار های منطقی ، الکترومغناطیس ، معادلات دیفرانسیل ، ریاضیات مهندسی ، آمار و احتمالات ، ماشین های الکتریکی ۱و۲ ، بررسی سیستم های قدرت ۱ برخی از دروسی است که دانشجویان تمام گرایش های مهندسی برق در مقطع کارشناسی موظف به گذراندن آن هستند.
گرایش قدرت
مهندسی قدرت با ٬تولید ٬انتقال و توزیع انرژی الکتریکی و ساخت برخی دستگاههای مربوط به آن نظیر ترانسفورمرها ٬ ژنراتورهای الکتریکی ٬ موتورهای الکتریکی و تجهیزات الکترونیکی مورد نیاز سروکار دارد.
این گرایش، به عنوان قدیمی ترین گرایش در رشته مهندسی برق، خود به چندین زیرگرایش تقسیم میشود.
در مبحث انتقال و توزیع، روشهای مختلف انتقال برق اعم از کابلهای هوایی و زیرزمینی، اصول مهندسی فشار قوی و همچنین مدیریت شبکه توزیع و توزیع بهینه را مطالعه میکنند.برای مثال ٬میتوان با بهینهسازی شبکههای برقرسانی ٬ تا حد زیادی از تلفات در شبکه جلوگیری نمود که اینکار موضوع این گرایش از مهندسی قدرت است.
مبحث حفاظت نیز به بررسی انواع وسایل و تجهیزات حفاظتیای میپردازد که در مراحل مختلف تولید، توزیع، انتقال و مصرف انرژی، و تاسیسات الکتریکی و نیز انسانها را در برابر حوادث مختلف محافظت میکنند.
گرایش ماشینهای الکتریکی شامل ژنراتورها، ترانسفورمرها و موتورهای الکتریکی میشود که این شاخه از زمینههای مهم صنعتی و پژوهشی گرایش قدرت است.
گرایش الکترونیک قدرت به طراحی و بهرهبردای از تجهیزات الکترونیکی ویژه سیستمهای قدرت میپردازد.این تجهیزات باید با ولتاژ و جریانهای بالا سازگار باشند. ماشینهای الکتریکی ۳، بررسی سیستمهای قدرت ۲، حفاظت سیستم، رله و حفاظت، اصول مهندسی عایق و فشار قوی، تولید و نیروگاه، طراحی و توسعه شبکه و مدیریت توزیع از اصلیترین دروس این گرایش میباشند.
گرایش الکترونیک
الکترونیک علمی است که به بررسی حرکت الکترون در خلاء در مواد رسانا و یا نیمه رسانا و اثرات و کاربردهای آن میپردازد. با توجه به این تعریف، مهندس الکترونیک در زمینه ساخت قطعات الکترونیک و کاربرد آن در مدارها، فعالیت میکند. البته متأسفانه به علت عدم توانایی رقابت در بازار با برند های مشهور موجود، در ایران درسطح وسیع، تولید قطعات الکترونیکی صورت نمیگیرد.
به عبارت دیگر، زمینه فعالیت مهندسی الکترونیک را میتوان به دو شاخه اصلی «ساخت قطعات و کاربرد مداری قطعه» و «طراحی مدارهای الکتریکی» تقسیم کرد.
تکنیک پالس، الکترونیک ۳، میکروپروسسور، معماری کامپیوتر، مدارهای مخابراتی، فیزیک مدرن و فیزیک الکترونیک از جمله دروس اصلی گرایش الکترونیک محسوب میشوند.
گرایش مخابرات
هدف از مخابرات ارسال و انتقال اطلاعات از نقطهای به نقطه دیگر است که این اطلاعات میتواند صوت، تصویر یا دادههای کامپیوتری باشد.
مخابرات، گرایشی از مهندسی برق است که در حوزه ارسال و دریافت اطلاعات از روشهای موجی و مخابراتی فعالیت میکند. مهندسی مخابرات با ممکن ساختن ایجاد ارتباط پرسرعت ٬امن و آسان بین دو یا چند کاربر در مکانهای مختلف ، زندگی انسان را متحول ساخته است.از آثار گسترش مهندسی مخابرات میتوان به رادیو و تلویزیون٬ اینترنت و ماهوارههای ارتباطی و یا تحقیقاتی(مخابرات فضایی) اشاره کرد.
مهندسی مخابرات از دو قسمت عمدهی مخابرات میدان و سیستمهای مخابراتی تشکیل میشود. البته با توجه به گستردگی گرایش سیستم امروزه در برخی از دانشگاه ها مانند دانشگاه صنعتی شریف ، دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی اصفهان گرایش های رمز و شبکه از گرایش سیستم در مقطع کارشناسی ارشد جدا شده است.دروس اصلی گرایش مخابرات در مقطع کارشناسی عبارت است از : میدان و امواج ، مایکروویو و آنتن ، فیلتر وسنتز مدار ( مرتبط یا مخابرات میدان ) مخابرات دیجیتال و اصول پردازش سیگنال های گسسته در زمان ( مرتبط با گرایش سیستم های مخابراتی ).
